19-asrda Buyuk Britaniyadagi hayot. Viktoriya davri

Viktoriya davri — Britaniya tarixidagi taxminan 1820–1914-yillar oralig‘idagi davr bo‘lib, qirolicha Viktoriya hukmronligi (1837–1901) bilan chambarchas bog‘liq. Bu davr sinfiy jamiyat, ovoz berish huquqiga ega bo‘lgan odamlar sonining ko‘payishi, o‘sib borayotgan davlat va iqtisodiyot, hamda Britaniyaning dunyodagi eng qudratli imperiyaga aylanishi bilan ajralib turadi.

Garchi qirollik avvalgiga qaraganda rivojlanayotgan bo‘lsa-da, ijtimoiy tuzumda hali ham muammolar mavjud edi. Bu davrdagi ijtimoiy tabaqalar yuqori tabaqa, o‘rta tabaqa va quyi tabaqalarga bo‘lingan.

Yuqori sinfga mansub bo‘lish baxtiga muyassar bo‘lganlar odatda qo‘l mehnati bilan shug‘ullanmaganlar. Aksincha, ular yer egalari bo‘lib, o‘zlari uchun ishlashga quyi sinf vakillarini yollaganlar yoki foyda olish uchun sarmoya kiritganlar. Yuqori sinf uchta kichik toifaga bo‘lingan: qirollik (qirollik oilasi a’zolari), o‘rta yuqori (muhim ofitserlar va lordlar) va quyi yuqori (boylar va biznes egalari).

O‘rta sinfning kengayishi bu davrda shaharlar va iqtisodiyotning tez o‘sishi bilan bog‘liq edi. U burjuaziya deb ham atalib, o‘zini va oilasini boqish uchun malakali ishlarga ega bo‘lganlardan iborat edi. Savdogarlar va do‘kondorlar ichki va tashqi savdoning rivojlanishi bilan mashhur kasb egalariga aylangan.

Ishchi sinf og‘ir va nosog‘lom sharoitlarda mehnat qiladigan malakasiz ishchilardan iborat edi. Ular toza suv va oziq-ovqat, bolalari uchun ta’lim olish imkoniyati, hattoki to‘g‘ri kiyim-kechakdan ham mahrum edilar.

19-asrda, ayniqsa Viktoriya davrida, Buyuk Britaniya dunyodagi eng qudratli imperiyaga aylangan edi. Uning mustamlakalari Yer yuzining turli burchaklariga tarqalgan bo‘lib, shu sababli imperiya ko‘pincha “quyosh hech qachon botmaydigan imperiya” deb atalgan.

Hindiston – Britaniya imperiyasining eng muhim va boy mustamlakasi hisoblangan. 1858-yildan boshlab Hindiston to‘g‘ridan-to‘g‘ri Britaniya hukumatiga bo‘ysungan va bu yer "imperiyaning tojidagi dur" deb atalgan.

Kanada – Rasmiy ravishda Britaniya dominioni bo‘lgan, ammo ichki boshqaruv huquqiga ega bo‘lgan. Shunga qaramay, tashqi siyosat va mudofaa masalalari Buyuk Britaniya tomonidan yuritilgan.

Avstraliya – Bir nechta koloniyalar ko‘rinishida boshqarilgan. Aslida mahbuslar uchun yuborilgan hudud sifatida boshlangan bo‘lsa-da, keyinchalik muhim agrar va savdo markaziga aylangan.

Yangi Zelandiya – 1840-yildan keyin rasmiy mustamlakaga aylangan. Mahalliy maorilar bilan tuzilgan Waitangi shartnomasi orqali inglizlar bu hudud ustidan hukmronlikni o‘rnatgan.

Irlandiya – 1801-yildan boshlab rasmiy ravishda Buyuk Britaniya Qirolligining tarkibiga kiritilgan. Irlandiya Buyuk Britaniya bilan siyosiy jihatdan birlashgan bo‘lsa-da, ichki norozilik va ijtimoiy muammolar kuchli bo‘lgan.

Janubiy Afrika – Britaniya bu hududni strategik va iqtisodiy jihatdan muhim deb bilgan. Xususan, oltin va olmos konlari sababli u yerda bo‘erlar bilan bir necha bor urushlar bo‘lib o‘tgan.

Karib orollari – Jumladan Yamayka, Barbados, Trinidad va boshqa orollar Britaniya tomonidan qand-shakar plantatsiyalari uchun foydalanilgan. Bu yerda qullar mehnati keng qo‘llanilgan.

Afrikaning sharqiy va g‘arbiy hududlari – Misr, Keniya, Nigeriya kabi yirik hududlar Britaniya hukmronligi ostiga o‘tgan. Afrika imperiyaning iqtisodiy manfaatlari uchun muhim resurs manbai bo‘lgan.

1800-yillarda oddiy odamlarning hayoti og‘ir edi. Ko‘pchilik og‘ir sharoitlarda uzoq vaqt ishlab, kundalik tirikchilik uchun zo‘rg‘a yetadigan daromad topardi. Elektr energiyasi, vodoprovod va markaziy isitish tizimi mavjud emas edi. Elektr yoki gaz chiroqlari bo‘lmagani sababli, hayot maromi kunduzi yorug‘ paytlar bilan belgilanar, va shu bois mavsumga qarab o‘zgarib turardi.