Dollar: ishonch imperiyasi va yashirin kuchlar hikoyasi

Har kuni qo‘limizdan o‘tadigan yashil qog‘oz aslida oddiy pul emas. U — tarix, siyosat va dunyo iqtisodiyotini o‘zgartirgan kuch ramzi. Ammo bu “yashil imperiya” qanday paydo bo‘ldi? Nega butun dunyo unga ishonadi? Va nima uchun Benjamin Franklinning jilmayib turgan yuzi shu qog‘ozda abadiylashgan?

Kumushdan qudratgacha – dollar tug‘ilishi

XVI asrda Chexiyaning Joachimsthal degan kichik shaharchasida kumush tangalar zarb qilinar edi. Ularni “Thaler” deb atashgan. Bu tanga Yevropa bo‘ylab shuhrat qozondi, so‘z esa avval “Daler”, keyin “Dollar” shakliga o‘zgardi. Oradan ikki asr o‘tib, 1792-yilda yangi tug‘ilgan Amerika Qo‘shma Shtatlari dollarni rasmiy milliy valyuta sifatida tan oldi. O‘shanda 1 dollar oltin va kumush bilan kafolatlangan edi. Ammo bu oddiy tanga kelajakda dunyoning yuragiga aylanishini hech kim bilmas edi.

Rothschildlar: oltin bilan qurilgan imperiya

18–19 asrlarda Yevropani “pul podsholari” deb atalgan bir oila — Rothschildlar zabt etdi. Ularning tarmog‘i Frankfurt, London, Parij va Venada joylashgan bo‘lib, qirolliklarga qarz berar, urushlarni moliyalashtirar, oltin savdosini nazorat qilardi. Rothschildlar pul orqali siyosatni boshqarish san’atini yaratishgan. Aynan ularning tizimi keyinchalik markaziy banklar, jumladan AQShning Federal Rezerv tizimi uchun namuna bo‘ldi.

Ular dollarning o‘zini yaratmagan bo‘lsa-da, unga tayanch bo‘lgan moliyaviy tamoyillarni shakllantirishgan. Ya’ni pul — bu ishonch. Shuning uchun aytish mumkin: dollarning yuragida oltin emas, Rothschildlardan meros qolgan ishonch tizimi urib turadi.

Oltindan voz kechish — “ishonch puli”ning tug‘ilishi

1971-yilda Prezident Richard Nixon kutilmagan qaror chiqardi:

“Dollar endi oltin bilan almashtirilmaydi.”

Shu ondan boshlab, dollar fiat money — faqat inson ishonchiga asoslangan pulga aylandi. Bu tarixdagi eng katta iqtisodiy tajribalardan biri edi: oltin yo‘q, lekin ishonch bor. Natija esa hayratlanarli bo‘ldi — dollar qulamadi. Aksincha, u dunyo savdosining asosiy valyutasiga aylandi.

Demak, dollar — bu nafaqat valyuta, balki global ishonch loyihasi.

Benjamin Franklin: yuz dollarlikda aks etgan nigoh

Endi eng qiziqarli savol: nega aynan Benjamin Franklinning rasmi 100 dollarlikda?

Franklin hech qachon prezident bo‘lmagan. Ammo u — AQShning eng dono “otalaridan biri”, ixtirochi, yozuvchi, diplomatik strateg va pul falsafasining asoschisi edi. U “Time is money” (Vaqt — pul) degan mashhur iborani aytgan. Franklin pulni faqat boylik emas, balki mehnat, aql va axloqning o‘lchovi deb bilgan.

Shuning uchun uning 100 dollarlikda tasvirlanishi bejiz emas:

1. 100 dollar — eng kuchli va eng keng tarqalgan kupyura, ishonch va qudrat ramzi.

2. Franklin — aql, mehnat va halollik orqali yaratilgan boylik g‘oyasining timsoli.

Shunday qilib, har safar kimdir yuz dollarlikni qo‘lga olganda, aslida Franklinning g‘oyasiga — “Pulni mehnat va ishonch yaratadi” degan haqiqatga duch keladi.

Dollar bugungi dunyoni birlashtirgan yashil ishonch

Bugun dollar — savdoning tili, siyosatning quroli va barqarorlikning belgisidir. U hech qanday oltin bilan emas, insoniyatning kollektiv ishonchi bilan ta’minlangan.

Shuning uchun ham u eng kuchli valyuta, chunki uni turg‘izgan asos — ishonch. Na metall, na siyosat, balki global e’tibor va tarixiy tajriba.

Dollar — bu tarixiy janglar, sirli bankirlar va donishmand insonlar qurib ketgan ishonch imperiyasi. U oltindan yaralmagan — u inson ishonchidan tug‘ilgan.